Het vliegtuig was bijna door
zijn brandstof heen.
De enige optie van de piloot
was een manoeuvre die niemand
ooit eerder had geprobeerd
‘Het volgende vliegtuig zal crashen bij de landing’
Door John Dyson
Het vliegtuig denderde over de startbaan en steeg toen op in de avondlucht boven Los Angeles. “Dat is vreemd”, zei gezagvoerder Tim Barnby, die opmerkte dat het langer leek te duren dan normaal voordat de wielen introkken. Hij controleerde de instrumenten op aanwijzingen van problemen. Er waren er geen: alle wielen waren omhoog en vergrendeld.
Zonder evidente problemen kon Virgin Atlantic Flight 024, met 98 passagiers en een bemanning van 16 personen, zijn koers vervolgen naar London Heathrow Airport. De vlucht verliep zonder incidenten, en 11 uur later begon de rood-witte Airbus 340 aan de daling. Dankzij de gunstige wind zou de landing – om 15:03 op 5 november 1997 – een tikje aan de vroege kant plaatsvinden.
Graham en Janice Jones zagen hun dochter Claire, 23 jaar, glimlachen terwijl ze door het gangpad liep, knap in haar stewardessenuniform. Ze had haar ouders uitgenodigd op een trip naar Californië, en nu waren ze onderweg naar huis. “Pap”, zei Claire, “de gezagvoerder wil weten of je het leuk zou vinden in de cockpit te zitten tijdens de landing.”
“Dat zou ik geweldig vinden!” antwoordde hij. Een paar minuten later zat Jones tussen gezagvoerder Barnby, 39, die met de luchtverkeersleiding praatte via de radio, en Andrew Morley, 32, die het toestel bestuurde. De derde piloot, de 28-jarige Craig Mathieson, die het werk van de twee anderen had overgenomen tijdens de nacht, legde de procedures rondom de landing uit aan Jones. “Zodra het landingsgestel uitgeklapt is, zie je vier groene lichten op het instrumentenpaneel. Die laten zien dat de wielen naar beneden zijn en vergrendeld.”
Zo’n 11 kilometer voor de geplande landing, gaf Morley het bevel: “Landingsgestel omlaag!” Er klonk een dof geluid toen de grote deuren opengingen, en een gerommel toen de wielophanging zich in de luchtstroom ontvouwde. Jones keek toe hoe drie groene lampen oplichtten – en één rode. De piloten wachtten tot de rode lamp veranderde in groen. Er veranderde niets.
“Graag opnieuw”, zei Morley. Barnby haalde de wielen omhoog en weer omlaag. Maar nog steeds brandden er drie groene lampen en een rode. Terwijl het vliegtuig daalde naar 750 voet, gingen er alarmen af – het leken wel deurbellen. Morley handelde snel door de gashendels omhoog te duwen, terwijl Barnby het landingsgestel introk. Vlucht 024 schoot de wolken in.
“De jongens hebben een klein probleem”, zei Mathieson. “Zou u terug willen gaan naar uw plaats?”
“Wat heb ik gedaan?”
Barnby wist dat kleine fouten vaak tot vals alarm leiden. Hij was er zeker van dat alle vier de sets met wielen naar beneden kwamen zoals het hoorde, dus het waarschuwingslicht moest wel fout zijn. Maar omdat je het landingsgestel nu eenmaal niet kunt zien, was er ook geen manier om er zeker van te zijn. Terwijl Morley rondjes bleef vliegen, opende Mathieson een luik in de vloer om zich in het kleine avionica-compartiment te wurmen. Terwijl hij verschillende combinaties van zekeringen omzette, lieten de piloten het landingsgestel uitklappen en weer intrekken. Het rode lampje bleef branden. Barnby hield zijn oog op de brandstofmeters. 25 minuten rondjes vliegen had al de helft van de brandstofreserves gekost. “Het ziet ernaar uit dat we echt een probleem hebben”, zei hij. “Ik wil een lage overvlucht uitvoeren.” Ze vlogen laag langs Heathrows luchtverkeerstoren, zodat de luchtverkeersleiders konden zien of alle wielen neerhingen. In het crewcompartiment legde de cabineleider Jacalyn Courtney de plannen van de piloot uit aan de bemanning. Claire Jones voelde tranen opwellen zodra ze zich realiseerde wat dit mogelijk te betekenen had. “Mijn vader en moeder zijn aan boord”, riep ze uit. “Wat heb ik gedaan?”
De passagiers werden ondertussen nerveus. Colin Mitchell stopte zijn neus diep in zijn boek. Voor zijn 40ste verjaardag had zijn vrouw Lesley hem verrast met vliegtickets naar Las Vegas, zodat achtbaanfanaat Mitchell een ritje in een van ’s werelds hoogste achtbanen kon maken. Met hun dochter Hayley van drie waren ze nu weer onderweg naar huis. “Waarom ben je niet in paniek, zoals iedereen aan boord?” vroeg Lesley.
Barnby nam de controle over, terwijl de andere twee piloten de checklists voor noodgevallen doornamen. Barnby hield het vliegtuig op 250 voet hoogte en snelde in de richting van de verkeerstoren. “Dit zul je leuk vinden, Tim. Het is echt iets voor jou,” zei Morley luchtig. Hij wist dat Barnby in zijn vrije tijd een acrobatisch piloot was en dat hij die zomer het Britse acrobatische kampioenschap had gewonnen. Een abnormale landing zou vast niet zo ingewikkeld zijn voor een man die een hoop tijd besteedt aan ondersteboven vliegen, dacht Morley.
Op het laatste moment gaf Barnby een ruk aan de stuurknuppel. Steil omhoog klimmend, kantelde hij het vliegtuig. “Slecht nieuws”, klonk de stem van de verkeersleider vanuit de radio. “Het linker landingsgestel is niet uitgetrokken.”
“Begrepen”, antwoordde Barnby, terwijl er in razend tempo allerlei gedachten door zijn hoofd spookten. Hun brandstof begon op te raken. Vlucht 024 zat in de problemen.
Gevaarlijke manoeuvre
Even later klonk de stem van Robin Cox, manager van de Airbus-vloot, door de radio. “Oké, er zijn een paar dingen die je kunt doen”, begon hij zijn advies. “Je kunt proberen het vliegtuig te laten stuiteren.” In dat geval zou Barnby de goede wielen hard op de landingsbaan laten slaan en direct opstijgen, hopend dat de vastzittende wielen los zouden komen. “Niet met dit vliegtuig”, antwoordde Barnby, opmerkend dat de brandstof bijna op was. “Ik moet haar aan de grond krijgen.”
Cox had een ander idee. “Je kunt wat G-krachten opwekken,” stelde hij voor.
Barnby duwde het vliegtuig in een steile duikvlucht, trok toen scherp omhoog en wiebelde met de vleugels op en neer, hopend dat de zwaartekracht de vastzittende wielen zou losmaken.
Terwijl de G-krachten de passagiers in hun stoelen drukten, stak Colin Mitchell een arm uit om zijn dochter Hayley te beschermen. Dit was op zijn minst even spannend als de verassing die hij voor zijn verjaardag had gekregen, dacht hij. En enger. Maar de manoeuvre werkte niet.
De enige hoop van Barnby was landen op de rechterzijde van de set wielen, waarbij hij zou proberen de linkervleugel van de landingsbaan af te houden om te voorkomen dat deze de grond zou raken waardoor het vliegtuig over de kop zou gaan. Niemand had ooit geprobeerd dit te doen in een straalvliegtuig. “Je kunt maar beter een noodoproep doen”, zei Barnby tegen Morley.
In de luchtverkeerstoren drukte luchtverkeersleidingsmanager Alan Haines de crash-knop op zijn bureau in. Vanaf dat moment schakelde Heathrow Airport onmiddellijk over naar crisismodus. Vertrekkende vluchten werden gestopt, taxibanen werden gesloten en inkomende vluchten werden omgeleid. Duizenden reizigers kreunden toen ‘vertraagd’ op de vluchtinformatieschermen verscheen.
Brandweer en reddingsdiensten haastten zich naar hun posities aan de landingsbaan. Plaatselijke ziekenhuizen werden gewaarschuwd voor een mogelijk grootschalig ongeluk. Barnby en zijn bemanning werkten de crash-landing checklists op hun schermen af, en nog een keer met behulp van het handboek uit het vliegtuig. Dit was het moment dat ze zich realiseerden dat ze iets over het hoofd hadden gezien. In kleine lettertjes stond er: zorg ervoor dat het middelste landingsgestel is ingetrokken. Barnby en Morley wisselden verschrikte blikken uit. De wielophanging in het midden van de romp, tussen de vleugels, was niet versterkt voor een zware impact. Als ze landden met het middelste wiel omlaag – wat nu nog het geval was – kon de wielophanging door de cabine heen steken. Geschokt door deze fout, vloog Barnby in een cirkel terwijl ze dit probleem oplosten. “Zie je nog iets anders van belang?”, vroeg hij nerveus. Mathieson wierp nog een blik over de lijsten. “Nee. Dat is het.”
Zolang als hij vloog, had Barnby zichzelf afgevraagd hoe het zou zijn om een ongeluk te hebben. Zou het vliegtuig recht blijven als het over de landingsbaan glijdt? Zou het in stukken breken? Hij probeerde negatieve gedachten opzij te zetten. Gewoon het vliegtuig vliegen, zei hij tegen zichzelf. Alles komt goed.
Met nog enkele minuten te gaan, vroeg cabineleider Courtney de passagiers om de veiligheidskaart te lezen en naar de dichtstbijzijnde uitgangen te kijken. “Zijn er brandweermensen, politiemedewerkers, luchtvaartmedewerkers, piloten, artsen of militairen aan boord? Maakt u zich alstublieft bekend.” De stewards en stewardessen kozen daarop vier passagiers om bij elke deur te zitten. “Jullie glijden als eerste naar beneden en zorgen ervoor dat mensen die beneden aankomen, zo snel mogelijk ruimte maken.”
De Mitchells gespten Hayley nog eens stevig vast in haar stoel. “Er komt straks een hoop lawaai, schat”, zei Lesley tegen haar dochter. “Papa maakt je riem los, en dan rennen we zo snel als we kunnen.” Met haar blauwe ogen keek Hayley vol vertrouwen naar Lesley.
Brace! Brace! Brace!
Om 16.19 uur zei de Heathrow torencontroller via de radio tegen Barnby: “U heeft toestemming om te landen, landingsbaan 27, wind uit het zuiden met een snelheid van 14 knopen, hulpdiensten staan klaar.” De radio’s van de reddingseenheden kraakten: “Alle eenheden, het volgende vliegtuig zal neerstorten bij de landing.”
Barnby zag de landingslichten al, zo’n acht kilometer van de landingsbaan verwijderd. Terwijl hij de instrumenten in de gaten hield, gaf Morley voortdurend commentaar: “Goede daalsnelheid. Land iets naar rechts.” Op 200 voet sprak Morley over het luidsprekersysteem: “Brace! Brace! Brace!”, wat betekent dat passagiers zich moesten voorbereiden op een noodsituatie, door hun gezichten met kussens te beschermen, naar voren te leunen en hun handen op hun hoofd te plaatsen.
De Airbus leek op een enorme vogel die naar beneden kwam terwijl hij met één enkele klauw naar de grond reikte. Barnby hield het vliegtuig recht op de landingsbaan en trok de neus omhoog; hoe langer de Airbus in de lucht bleef, hoe meer snelheid hij zou verliezen voordat hij de grond raakte. Met een lichte dreun raakte het vliegtuig met zijn gewicht van 150 ton de wielen van het rechter hoofdlandingsgestel. “Zet de buitenste motoren uit”, riep Barnby. Mathieson schakelde de hoofdschakelaars van de motoren één en vier uit om het risico op brand te minimaliseren. De linker vleugel tilde op, waardoor de rechterkant daalde. De motoren onder de rechtervleugel schraapten langs het beton en veroorzaakten vonken.
Brandweerwagens reden achter vlucht 024 aan, waarbij ze metalen delen die van het landingsgestel vielen moesten ontwijken. De brandweerploegen verwachtten dat het vliegtuig zou gaan rollen en uit elkaar zou vallen. Barnby bracht de rechtervleugel in evenwicht, en het neuswiel raakte de grond. “Zet motor twee uit!” beval hij. “Zet motor drie uit.” Het vliegtuig zwaaide naar rechts, waarbij de goede wielen gevaarlijk dicht bij de rand van de landingsbaan kwamen. Terwijl het begon te vertragen, daalde de linker vleugel en schraapten de motoren aan de linkerkant over het beton. Barnby en Morley drukten voorzichtig op de pedalen, maar de computer was in de war omdat slechts één set hoofdwielen werd geregistreerd. Uiteindelijk, na 16 seconden, werden de volledige remmen toegepast. De wielen aan het rechter landingsgestel blokkeerden en de rokende banden knapten met luide knallen. Terwijl ze in het beton smolten, vlamden en vonkten de wielvelgen. Het vliegtuig gleed over zijn buik, kantelde naar links en kwam uiteindelijk tot stilstand. De hulpdiensten bereidden zich allemaal voor op een explosie, maar die bleef uit. Brandweerwagens die langszij trokken, spoten schuim op de rokende wielen. Er was geen brand.
In de cabine verstomde een uitbarsting van applaus snel toen de stewards en stewardessen de passagiers opdroegen te evacueren. Colin Mitchell plaatste Hayley op een glijbaan voor noodgevallen en liet haar los. Een brandweerman ving haar onderaan op. Toen Lesley seconden later de grond raakte, reikte Hayley naar haar en lachte: “Mama, kunnen we het nog een keer doen?”
Binnen een minuut was de cabine leeg. Claire rende op haar ouders af. “We hebben het gered”, huilden ze, terwijl ze elkaar knuffelden. Later omhelsden Claire en haar moeder Barnby en zijn crew. “Jullie hebben het fantastisch gedaan!” zei Janice Jones. Barnby gaf Graham Jones een klap op zijn schouder. “Het is allemaal uw fout”, zei hij lachend. “Alles was oké totdat u in de cockpit kwam!”
Uit onderzoek van de Britse overheid bleek dat toen vlucht 024 opsteeg van de landingsbaan in Los Angeles, een metalen pen uit een remmechanisme viel, waardoor de deur van het linker landingsgestel blokkeerde. Na het ongeval werd het landingsgestel opnieuw ontworpen om herhaling te voorkomen.